ازکارافتادگی به دو دسته ازکارافتادگی کلی و ازکارافتادگی جزئی تقسیم میشود:

1.  ازکارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از یک سوم درآمد قبلی خود را به دست آورد. ازکارافتادگی کلی خود به دو دسته ازکارافتادگی کلی ناشی از کار و ازکارافتادگی کلی غیرناشی از کار تفکیک میشــود. در مورد اول خدمات سازمان تامین اجتماعی (بازنشستگی و خدمات درمانی) بدون توجه به سن و سابقه فرد ارائه میشود ولی در مورد ازکارافتادگی غیرناشی از کار شرایط خاصی لازم است که در ادامه آنها را توضیح خواهیم داد.
2. ازکارافتادگی جزئی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که با اشتغال به کار سابق یا کار دیگر فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد. این نوع ازکارافتادگی فقط مربوط به حوادث ناشی از کار و بیماریهای حرفه ای اســت و بیماریهای عادی را شامل نمیشــود. در ازکارافتادگی جزئی مبلغی به عنوان کمک پرداخت میشود و فرد میتواند به کار نیز اشتغال یابد. دوره دریافت مستمری ازکارافتادگی جزو ســابقه منظور نمیشود و فرد باید با اشتغال مجدد خود را بیمه کند.

• منشا‌ ازکارافتادگی‌ و‌ شرایط‌ بازنشستگی

وقوع حادثه یکی از عوامل اصلی ازکارافتادگی اســت. میزان ازکارافتادگی ناشــی از حوادث شــغلی در ایران در مقایســه با استانداردهای جهانی بسیار بالاست. با توجه به اینکه احتمال بروز حادثه برای تمام کسانی که در کارگاه مشغول به کارند وجود دارد، از این رو شرایط مربوط به سابقه و سن جهت برخورداری از مستمری برای چنین مواردی بســیار سهل اســت. به طوری که به صرف داشتن ارتباط کاری بین کارگر و کارفرما و تایید اشتغال بر اساس قانون کار، کارگر حادثه دیده میتواند از مزایای مربوط به مستمری ازکارافتادگی و درمان بهره مند شود. بنابراین در از از کار در صورت تایید حادثه توسط مراجع قانونی (اداره کار محل و سازمان تامین اجتماعی) بیمه شــده بدون توجه به سابقه و سن میتواند از مستمری ازکارافتادگی استفاده کند.

‌بیماری‌های‌ حرفه‌ای:

این نوع ازکارافتادگی مرتبط با کار است و بیمه‌شده و کارگر در پی ارتباط مستمر با مواد و ابزارهای بیماری‌زا، قدرت کار را از دست میدهند. در صورت اثبات ارتباط ازکارافتادگی با کار، این ازکارافتادگی نیز ناشــی از کار تلقی میشود و فرد با هر سابقه و سنی میتواند از مزایای بازنشستگی و درمان برخوردار شود.

بیماری‌های‌ عادی:

برخی از بیماریها فرد را از پا می‌اندازد و ادامه کار را برای وی غیرممکن میسازد. در این نوع ازکارافتادگی، منشا شغلی دخالت ندارد و بیمه‌شده در پی استمرار و تداوم بیماری یا حوادث غیرشغلی قدرت کار را از دست میدهد. شرایط دریافت مستمری ازکارافتادگی در این مورد، داشتن حداقل یک سال سابقه در ده سال قبل از تاریخ ازکارافتادگی است، مشروط بر اینکه۹۰روز (سه ماه) از سابقه مذکور ظرف یک سال آخر باشد.۹۰روز مذکور میتواند در اول سال یا اواسط سال یا پایان سال باشد.

‌کهولت سن و افزایش سن به‌طور طبیعی باعث کاهش قدرت بیمه‌شده میشود و او را از ادامه فعالیت بازمیدارد. از این رو قانونگذار برای چنین وضعیتی بازنشســتگی را پیشبینی کرده است. احراز بازنشســتگی منوط به تحقق شرایط سنی و سابقه مقرر در قانون است. اما اگر چنین شرایطی همزمان برای یک فرد وجود نداشت راهی که باقی میماند اســتفاده از مزایای ازکارافتادگی و دریافت مستمری ازکارافتادگی است. تفاوت بازنشستگی با ازکارافتادگی کلی نیز به همین شرایط مربوط میشود. بنابراین برای ازکارافتادگی شرط سنی لحاظ نمیشود و در خصوص سابقه نیز شرایط سهل‌تری به نسبت بازنشستگی اعمال میشود. شرایط ازکارافتادگی در این مورد نیز همانند بند قبلی داشتن یک سال سابقه در ده سال قبل از ازکارافتادگی است که۹۰روز آن سال آخر باشد.

‌میزان‌ مستمری‌ ازکارافتادگی‌ و‌ نحوه‌ محاسبه‌ آن

میزان مستمری ماهانه ازکارافتادگی کلی عبارت است از یک سیام مزد یا حقوق متوسط بیمه‌شده ضرب در سنوات پرداخت حق‌بیمه، مشروط بر اینکه این مبلغ از۵۰درصد مزد یا حقوق متوسط ماهانه او کمتر و از صد درصد آن بیشتر نباشد. در مورد بیمه‌شدگانی که دارای همسر هستند یا فرزند یا پدر یا مادر تحت تکفل دارند و مستمری استحقاقی آنها از۶۰درصد مزد یا حقوق متوسط آنها کمتر است، علاوه بر آن معادل۱۰درصد مستمری استحقاقی بهعنوان کمک، مشروط بر آنکه جمع مستمری و کمک از ۶۰درصد تجاوز نکند، پرداخت خواهد شد. متوسط مزد یا حقوق ماهانه بیمه‌شده از جمع کل مزد یا حقوق دریافتی که به ماخذ آن حق‌بیمه اخذشده ظرف ۷۲۰روز قبل از وقوع حادثه ناشی از کار یا شروع بیماری حرفهای  که منجر به ازکارافتادگی شده است، تقسیم به روزهای کار، ضرب در۳۰به دســت میآید. در پرداخت مستمری ازکارافتادگی کلی ماده۱۱۱قانون تامین‌اجتماعی نیز اجرا میشود و براساس آن نباید مستمری از حداقل حقوق سال مربوطه کمتر باشد.
پرسش و پاسخ:

پرسش» پدرم‌در‌کارگاهی‌مشــغول‌به‌کار‌بود‌که‌دچار‌ حادثه‌شــد‌و‌دیگر‌قادر‌به‌کار‌نیســت.‌کارفرما‌بیمه‌اش‌را‌رد‌نکرده.‌چه‌کار‌می‌توانیم‌کنیم؟

پاسخ» ابتدا باید گزارش حادثه به اداره کار و شعبه تامیناجتماعی محل داده شــود و ســپس بــا ارائــه مدارک به شــعبه تامیناجتماعی خواستار احتساب ســابقه اشتغال و اعلام بدهی بیمه به کارفرما شوید. در صورتی که نتیجهای حاصل نشــد، به هیئتهای حل اختلاف مراجعه کنید و از کارفرما بابت عدم اجرای ماده ۱۴۸قانــون کار و پرداخت نکردن حقبیمه شکایت کنید.

پس از تایید اشــتغال، ســابقه و حادثه ناشی از کار، آنگاه میتوانید برای برقراری مســتمری ازکارافتادگی اقدام کنید.